Ovo je već mnogo puta viđeno – doktori kažu da je nešto dobro za vas, da bi nekoliko meseci, godina ili decenija kasnije promenili mišljenje. Kako da znamo kome i čemu da verujemo? Na ovo pitanje, nažalost, ne postoji odgovor. Medicinski radnici vredno rade kako bi naučili više o ljudskom telu, načinu na koji ono funkcioniše i kako reaguje na različite medikamente, fizičke aktivnosti, testove i hirurške intevencije. Nekada su njihovi saveti dobri, nekada loši, a nekada neutralni.
U nastavku teksta pročitajte [tweetherder]10 zdravstvenih problema u vezi sa kojima su mnogi doktori promenili mišljenje[/tweetherder] ili makar započeli žestoke debate.
Učestalost mamografskih pregleda
Već nekoliko decenija unazad, žene starije od 40 godina su “učene” da se svake godine moraju podvrgavati mamografskim pregledima, kako bi se otkrile eventualne zloćudne promene na tkivu dojki, poput kancera.
Međutim, američki lekari od 2009. godine preporučuju mamografske preglede svake druge godine, i to ženama starosti između 50 i 74 godine.
Čemu ta promena? Naučnici su potvrdili da pregledi češći od jednom u dve godine, povećavaju šansu za tzv. “lažne” pozitivne rezultate, koji su česta pojava nakon mamografskih pregleda žena mlađih od 50 godina. Ovo rezultira bespotrebnim stresom i strahom, kao i dodatnim procedurama poput skrininga i biopsije. Takođe, mnoge žene čiji je kancer bio u početnoj fazi razvoja podvrgavane su agresivnim tretmanima koji im nisu bili potrebni.
Ipak, The American Cancer Society i dalje ostaje pri starom stavu i preporučuje da sve žene starije od 40 godina, jednom godišnje obavljaju mamografske preglede.
Ostaje pitanje – kome verovati?
Primena marihuane u medicini
Studije su pokazale da učestala konzumiranje marihuane kod mladih korisnika izaziva pad IQ-a, kao i da je rizik od pušenja marihuane jednak onom koje sa sobom nosi pušenje cigareta – učestali kašalj, iritacija disajnih puteva, plućne infekcija i kancer.
U mnogim državama se vode debate koje se tiču legalizacije marihuane za medicinsku upotrebu, zbog uticaja koje ova biljka ima na pacijente koji pate od različitih vrsta napada, mučnina uzrokovanih korišćenjem medikamenata i bolova izazvanih povredama. Uprkos tome, većina doktora smatrala je da je korišćenje marihuane u medicinske svrhe, kao i njena legalizacija, preveliki rizik.
Ipak, od 1996. godine čak 20 država je legalizovalo upotrebu marihuane u medicini, a stručnjaci su zapazili uglavnom pozitivne rezultate ovakvih “tretmana”. Najnovija istraživanja o blagodetima upotrebe marihuana učinila su čudo – u anketi koja je sprovedena ove godine, čak 56% anketiranih lekara podržalo je legalizaciju upotrebe marihuane u medicini.
Klasifikacija transrodnih osoba
Transrodne osobe su osobe čiji se polni identitet ne poklapa sa njihovim biološkim polom. Ovakve osobe su dugo bile klasifikovane kao ljudi koji pate od psihičkog poremećaja.
Amerčki asocijacija psihijatara je ovakvo stanje svesti nazvalo “poremećajem polnog identiteta”. Iako je ova “etiketa” transrodnim osobama obezbedila određenu medicinsku i psihijatrijsku pomoć, istovremeno je postala svojevrsna stigma koja im je dodatno otežala svakodnevni život.
Od 2013. godine transrodnim osobama se postavlja dijagnoza “polne disforije”. Ovaj termin označava osobe čija je “kriza” polnog identiteta toliko snažna, da imaju osećaj da “žive u pogrešnom telu” zbog čega se odlučuju na promenu pola uz pomoć hormonske terapije i hirurških operacija.
Značaj zasićenih masti
Zasićene masti su postale ozloglašene 70-ih godina prošlog veka, kada su označene kao glavni uzročnik srčanih bolesti i povišen nivo holesterola u krvi. Ljudima je preporučivano da unos zasićenih masti svedu na najmanju moguću meru – preporučen unos masti je bio 30% od ukupnih kalorija unetih na dnevnom nivou, od čega su samo desetina smele biti zasićene masti. Ove preporuke lekara učinile su da tržište preplave različiti prehrambeni proizvodi sa oznakama poput “low fat” i “light”.
Ove godine “kampanja” je vođena u suprotnom smeru – doktori tvrde da je smanjen unos masti najgori savet u svetu medicine u prethodnih 40 godina. Ljudi su, prestravljeni pričom o štetnosti zasićenih masti, počeli da češće konzumiraju “light” i “low fat” proizvode, koji su prepuni šećera, što je dovelo do “epidemije” gojaznosti. Nove medicinske studije nisu uspele da dokažu da postoji veza između srčanih bolesti i unosa zasićenih masti.
Lekari nam danas savetuju da jedemo što više svežeg voća i povrća, unosimo zdrave masti poput onih koje se nalaze u avokadu i koštunjavom voću ali zasićene masti koje se nalaze u mesu, siru i jajima.
Hormonska supstituciona terapija u menopauzi
Žene u menopauzi su bile presrećne kada je moderna medicina iznedrila hormonsku supstitucionu tepariju (Hormone replacement therapu ili HRT). Ova terapija podrazumevala je primenu hormonskih preparata sa ciljem da se elimišu negativni efekti opadanja nivoa estrogena u telu žene, poput valunga i naglih promena raspoloženja.Do kraja 20. veka, HRT je bio prilagođavan svakoj pacijentkinji, u smislu doziranja progesterone i estrogena, sa ciljem da se očuva gustina kostiju pacijentkinja i na taj način spreči osteoporoza.
Istraživanja sprovedena 2002. godine na Women’s Health Institutu (WHI) dokazala su da postoji i “tamna strana medalje”. Naime, rezultati studije su dokazali da dugoročna primena HRT-a može biti uzročnik čitavog niza zdravstvenih problema poput srčanih oboljenja, stvaranja krvnih ugrušaka i raka dojke. Žene širom sveta su se uspaničile i veliki broj njih je odustao od ove terapije.
Danas većina lekara preporučuje HRT samo u slučaju krajnje nužde i u što kraćem vremenskom periodu.
Plućni arterijski kateter
Plućni arterijski kateter (Swan-Ganzov kateter ili PAC), upotrebljava se za pulmonalnu arterijsku kateterizaciju, tj. umetanje katetera u pulmonalnu arteriju. Njegova svrha je dijagnostička – upotrebljava se za detekciju zatajenja rada srca ili sepse, monitoring i evaluaciju efikasnosti delovanja lekova. Otkad je uveden u medicinsku upotrebu 1970. godine pa sve do 1986. godine, PAC je korišćen na gotovo 40% pacijenata na intenzivnoj nezi, iako njegova bezbednost i preciznost nikada nije dokazana.
Iako su komplikacije izazvane korišćenje PAC-a izuzetno retke, neki pacijenti su imali probleme poput unutrašnjeg krvarenja i promena srčanog ritma. Studije sprovedene u period između 1990. i 2000. godine dokazale su da je primena PAC-a previše invazivna za pacijente, a uz to i nedovoljno efikasna. Danas se u medicine koriste nove metode čija primena donosi daleko preciznije rezultate, a uz to su manje invazivne za pacijente.
Aspergerov sindrom i autizam
Aspergerov sindrom je razvojni poremećaj obeležen nesposobnošću razumevanja – kako se ponašati u društvu. Druga obeležja su nespretnost i neusklađeni pokreti, poremećaj društvenog kontakta s ekstremnom egocentričnošću, ograničenim interesima i/ili neuobičajenim interesovanjima, ponavljanim rutinama i ritualima, pogotovo govora i jezika i neverbalnim komunikacionim problemima. Uopšteno, deca sa Aspergerovim sindromom pokazuju vrlo malo izraza lica osim ljutnje i žalosti. Mnoga deca imaju izvrsnu memoriju i talentovani su za umetnost (muzika, slikarstvo, književnost) pa ih zanimaju jedno ili dva područja. Mogu nadugo i naširoko pričati o omiljenoj stvari, ili ponavljati reč ili frazu nebrojeno mnogo puta. Deca sa AS sklona su boravku u “sopstvenom svetu” i zaokupljena sobom i svojim rasporedom. Njihova čula su intenzivnija, snažnije osećaju površine, temperaturu i ukus, a misli su im usmerenije. AS se obično primećuje u trećoj godini.
Iako mnoge osobe koje pate od AS sebe ne smatraju autističnim (većina može da funkcioniše nezavisno od drugih ljudi), doktori su od 2013. godine počeli da ih smatraju “visoko- funkcionalnim autističnim osobama”. Nekada su lekari ispitivali govorne sposobnosti pacijenata kako bi ispitali da li pate od AS ili autizma – pacijentima koji su pokazali zadovoljavajuće govorne sposobnosti postavljana je dijagnoza AS-a, dok su oni koji su nisu prošli test “označeni” kao autistični. Međutim, lekari su odustali od ove metode koja je označena kao subjektivna, budući da su pojedini pacijenti s vremenom razvili svoje govorne sposobnosti. Iako se i jedni i drugi danas svrstani u istu kategoriju, akcenat nije na “etiketiranju” već na pronalasku najboljeg tretmana za svakog pacijenta.
Indeks telesne mase (BMI)
Na samom kraju pršlog veka, tačnije 1998. godine, Svetska zdravstvena organnizacija je “stvorila” BMI (Body Mass Index), visinsko – težinski pokazatelj uhranjenosti pojedinca koji je primenjiv na sve ljude starije od 20 godina. Računa se tako što se telesna masa osobe u kilogramima podeli sa kvadratom visine u metrima. Dobijena brojka vas je “smeštala” u određenu kategoriju po sledećem kriterijumu:
BMI < 18,5 POTHRANJENOST
BMI 18,5 – 24,9 NORMALNA UHRANJENOST
BMI 25 – 29,9 PREKOMERNA TELESNA MASA (nije gojaznost)
BMI 30 – 34,9 GOJAZNOST UMERENOG STEPENA
BMI 35 – 39,9 GOJAZNOST TEŠKOG STEPENA
BMI > 40 EKSTREMNA GOJAZNOST
Međutim, ove godine je BMI metoda gotovo odbačena, budući da u obzir nije uzimala faktore kao što su starost, pol i mišićna masa pojedinca. Čuveni košarkaš Michael Jordan, na primer, na vrhuncu svoje karijere imao je BMI koji se kretao između 27 i 29, što bi značilo da ima višak kilograma, uprkos tome što je obim njegovog struka iznosio svega 76 cm. S druge strane, osobe u poznim godinama života mogu “imati” normalan BMI uprkos očiglednom višku kilograma, zbog gubitka mišićne mase koja je uzrokovana starenjem.
Stentovi i stabilna angina pektoris
Rutinska ugradnja stentova koji služe da se prošire i učine prohodnima suženi krvni sudovi kod osoba koje boluju od stabilne angine pektoris, da bi se sprečio infarkt, našla se pod udarom kritike grupe američkih naučnika. U javnosti, prvo u uglednom medicinskom časopisu New England Journal of Medicine, a nekoliko dana kasnije i na najvećem kardiološkom svetskom kongresu, održanom u Nju Orleansu, objavljeni su rezultati prve velike studije koja je ukazala da među 2.000 pacijenta tokom pet godina praćenja nije bilo nikakve značajne razlike između onih koji su podvrgnuti metodi angioplastike i ugradnji stenta i onih koji su lečeni samo lekovima.
Autori pomenute studije su tokom pet godina pratili stanje bolesnika sa stabilnom anginom pektoris, koji su bili podeljeni u dve grupe: jedni su dobijali samo lekove, a drugima je posle urađene koronarografije ugrađen stent, veštački krvni sud, uz terapiju lekovima. Očekivalo se da ova druga grupa pacijenata bude mnogo boljeg zdravlja, a ispostavilo se da između pacijenata sa stentom i onih koji su bili samo na lekovima nema značajne razlike. Praktično, rezultati su bili potpuno isti, mada se očekivalo da kod ovih sa ugrađenim stentovima bude manje tegoba, niža stopa smrtnosti, manji broj infarkta. Međutim, ništa od toga se nije desilo, a jedni su bili podvrgnuti metodi koja košta 50.000 dolara i koja pod pritiskom industrije koja pravi stentove postaje jedna od najčešćih medicinskih procedura u Americi.
Primena morfinskih pumpi
Kontinuiranim ubrizgavanjem opijatnih analgetika direktno u moždanu tečnost, morfinske pumpe obezbeđuju kontrola hroničnih bolova. Analgetici deluju direktno na opijatne receptore u zadnjim rogovima kičmene moždine. Prednost u odnosu na na per os (kroz usta) ili parenteralnu (injekcije) primenu opijatnih analgetika su velike. Kontinuiranim ubrizgavanjem leka postiže se stalna koncentracija leka u krvi potrebna za adekvatnu, celodnevnu kontrolu bola. Osim toga, kontrola bola na ovaj način zahteva do sto puta manje doze opijatnih analgetika u odnosu na oralnu ili parenteralnu primenu, što smanjuje komplikacije i mogućnost navikavanja.
Ortopedski hirurzi su počeli da koriste morfinske pumpe krajem kasnih 90ih godina. Morfinske pumpe su najčešće ugrađivane pacijentima koji su operisali ramena i kolena. Međutim, posle nekog vremena, ortopedski hirurzi su primetili da su mnogi mladi pacijenti kojima su pumpe ugrađene nakon operacije, oboleli od retkog poremećaja koji uzrokuje odumiranje tkiva hrskavice. Iz tog razloga se sve manje ortopedskih hirurga odlučuje da pacijentu ugradi morfijumsku pumpu, čija se primena ograničava na 72 sata.