Od boginja do moždanog udara i kancera, ove bolesti odgovorne su za najviše smrtnih slučajeva, a uprkos napretku medicine, ljudi i dalje umiru od nekih od njih. U nastavku teksta [tweetherder]pročitaje koje bolesti su odnele najveći broj ljudskih života u istorij[/tweetherder]i.
1. Velike boginje (Variola vera)
Velike boginje izaziva virus variole koji se pojavio među stanovništvom pre nekoliko hiljada godina. Virus variole je iskorenjen ali i danas postoje zalihe koje se koriste za laboratorijska istraživanja. Nakon što je bolest eliminisana u svetu, obustavljena je redovna masovna vakcinacija ljudi protiv velikih boginja jer više nije bilo potrebe za preventivnom zaštitom.
Generalno je potreban direktan i dovoljno dug kontakt licem u lice da bi se velike boginje prenele sa jedne na drugu osobu. Velike boginje se mogu takođe prenositi u direktnom kontaktu sa zaraženim telesnim izlučevinama ili kontaminiranim predmetima kao što su posteljina ili odeća.Velike boginje su se retko prenosile kroz vazduh u zatvorenim prostorima kao što su zgrade, autobusi i vozovi. Ljudi su jedini prirodni domaćini velikih boginja.
Računa se da je samo u 20. veku od boginja umrlo oko 400 miliona ljudi.
2. Moždani udar
Moždani udar je prestanak funkcionisanja određenih grupa moždanih ćelija koji nastaje usled nedostatka hranljivih materija i kiseonika. Nedostatak hranljivih materija se javlja kao posledica poremećaja krvotoka usled začepljenja krvnih sudova ili usled njihovog prskanja i izliva krvi u moždano tkivo. Kako moždane ćelije ne poseduju rezerve hranljivih materija dolazi do njihovog propadanja što se klinički manifestuje ispadom onih funkcija za čije su izvršenje one odgovorne.
Moždani udari su sve učestaliji, delom zbog produženja očekivanog trajanja života, a delom zbog ishrane bogate masnoćama, koja izaziva ugruške u krvi. [tweetherder]U Srbiji svakog sata po jedna osoba umre od posledica moždanog udara[/tweetherder], a u svetu oko 150 miliona ljudu doživi šlog. Trećina premine od njegovih posledica.
3. Male boginje (Morbili)
Uzročnik malih boginja je RNK virus, familija Paramyxoviridae, rod Morbillivirus. Virus je neotporan u spoljašnjoj sredini, a nalazi se u nazoferingealnom sekretu, urinu i krvi 2-3 dana pre pojave simptoma bolesti i jedan dan nakon pojave simptoma bolesti. Morbili su kosmopolitsko oboljenje i javlja se u svim delovima sveta. Novorođenčad su zaštićena u prvih 6 meseci života pasivnim, transplacentarnim putem prenetim imunitetom od majke, ukoliko je preležala morbile. Rezervoar infekcije je čovek, izvor infekcije je nazofaringealni sekret obolele osobe. Put širenja infekcije je kapljični, a ulazna vrata infekcije su sluzokože konjuktiva i gornjih partija respiratornog trakta. Javlja se u endemoepidemijskom obliku najčešće kod dece predškolskog i ranog školskog uzrasta. U našoj sredini pokazuje sezonski karakter javljanja, sa maksimumom oboljevanja u jesen, zimu i proleće.
Iako ih se danas ne doživljava kao bolest koja ugrožava život velikog broja ljudi, male boginje ili ospice su bile veliki zdravstveni problem – naročito starosedeocima Amerike kojima su bolest doneli evropski kolonizatori. Pošto nisu imali razvijen imunitet na ospice, ova zarazna bolest ubila je na milione Indijanaca. Prvi put ih je dijagnostifikovao jedan arapski lekar u devetom veku. Organizovano vakcinisanje smanjilo je njihovu učestalost, ali podaci iz 2011. godine pokazuju da su odgovorne za smrt više od 150 hiljada ljudi širom sveta samo u toj godini.
4. Malarija
Malarija je parazitska infektivna bolest koju izaziva sićušni parazit Plasmodium i to bilo koji od četiri vrste koliko ih postoji. Svaka od ovih vrsta ima svoje specifičnosti, bilo prema reakciji na medikamente ili prema lokaciji u organizmu nakon infekcije, ali i prema efektima koje ima po zdravlje čoveka.
Vektor tj. prenosnik ovog parazita, a i same bolesti, je komarac iz roda Anopheles, koji ujedom unosi parazite u čoveka. Kako je poznato da se larve komarca sve do izlaska iz ljušture nalaze pod vodom, uglavnom u močvarnim područjima, otuda i logika rasprostranjenosti samog parazita. Prenošenje ovog jako malog parazita je jedino moguće preko Anopheles, jer se jedan deo životnog ciklusa odvija unutar komarca, a kako se nalaze najčešće u njegovim pljuvačnim žlezdama, paraziti se ubodom prenose direktno u krv, tačnije u crvena krvna zrnca čoveka. Najčešće se “smeštaju” u jetru, gde se generiše veliki broj parazita koji zaposedaju sve veći broj eritrocita, koje uništavaju svojom reprodukcijom.
Izaziva oticanje mozga, neurološke napade i komu. Svakog minuta u svetu zbog malarije umre po jedno dete. Svake godine od malarije oboli između 300 i 500 miliona ljudi, a od nje umre oko milion osoba godišnje.
5. Tuberkuloza (TBC)
Tuberkuloza je zarazna bolest koju izaziva Mycobacterium tuberculosis. U humanoj patologiji uglavnom se uzrokuje humani tip bacila tuberkuloze. Međutim, nekada uzročnici mogu biti i druge vrste bacila: Mycobacterium bovis, kao i atipičnih mikobakterija koje su danas od sve veće važnosti. Bolest napada respiratorni sistem, pre svega pluća, mada nekada može zahvatiti i druge organe. Bacil tuberkuloze naziva se još i Kochov bacil prema naučniku koji je prvi otkrio i izolovao ovu bakteriju 1882. godine.
Ova bakterijska bolest nekada je bila veliki ubica, ali se od nje i danas umire. Samo u 2012. oko 1,3 miliona ljudi je umrlo od nje, dok je prijavljenih slučajeva infekcije u svetu bilo oko 8,5 miliona, najčešće u slabije razvijenim zemljama sveta.
6. HIV
HIV je skraćenica koja označava humani imunodeficijentni virus ili virus humane imunodeficijencije. Ovim virusom se ljudi mogu inficirati i zatim ga preneti dalje na druge osobe.
HIV je u dovoljnoj, infektivnoj koncentraciji prisutan u seksualnim telesnim tečnostima i u krvi inficiranih ljudi. Može ga takođe biti i u mleku inficirane majke. Rizično ponašanje predstavlja svaku aktivnost koja omogućava HIV-u da bude prenesen sa jedne osobe na drugu. Zbog toga je seksualni odnos bez kondoma rizičan odnos jer je virus prisutan u telesnim tečnostima inficirane osobe i može biti prenesen u telo seksualnog partnera. Ispravna upotreba kondoma je vrlo efektivan način prevencije prenosa HIV-a seksualnim odnosom. Kontakt sa krvlju inficirane osobe je rizičan ukoliko omogućava virusu da pređe u telo druge osobe kroz posekotine i druge povrede na koži i sluzokoži.
Pretpostavlja se da danas u svetu s HIV-om živi oko 35 miliona ljudi. Svake godine od posledica te bolesti umre oko 1,5 miliona ljudi.
7. Tifus
Područja sa lošim sanitarnim i higijenskim slovima kao što su zatvori, izbeglički kampovi i područja u kojima žive beskućnici, oaze su za nastanak ove bolesti. Tifus je zarazna bolest koju uzrokuje bakterija Salmonella enterica typhi. Najčešći izvor zaraze je nečista voda pomešana sa urinom. Na taj način bakterije se unose u probavni trakt. Bolest karakteriše povišena telesna temperatura, bolovi u zglobovima, konstipacija, anoreksija, glavobolja, klonulost, bol u stomaku, uvećanje jetre i slezine.
Osobe zaražene ovom bakterijom ne moraju pokazivati navedene simptome, već mogu prenositi bolest na druge. Poznat je slučaj zaražene prodavačice koja prenela bolest na 78 ljudi. Osim ljudi, ova vrstu zaraze prenose i muve, koje bakteriju mogu preneti sa fekalija na hranu. Dve nedelje nakon infekcije javlja se dijareja koja može uzrokovati perforaciju i krvarenje creva. U težim slučajevima bolest zahvata nervni sistem, te izaziva delirijum i komu.
[tweetherder]Tifus je samo u Rusiji ubio tri miliona ljudi u periodu od nekoliko godina na početku 20 veka.[/tweetherder]
8. Rak
Rak je naziv koji se koristi za široku grupu bolesti koje karakteriše nekontrolisana deoba ćelija, odnosno sposobnost tih ćelija da prodru u ostatak tkiva, bilo direktnim urastanjem (invazija) bilo migracijom ćelija do udaljenih područja tela (metastaza). Nekontrolisana deoba ćelija uzrokovana je oštećenjem ćelijskog DNK koje rezultira mutacijom. Jedna ili više takvih mutacija, bilo nasleđenih, bilo stečenih, mogu dovesti do stvaranja tumora.
Rak se, zavisno od toga u kom se delu tela razvio, može manifestovati na različite načine. Za konačnu dijagnozu najčešće je potrebna mikroskopska analiza tkiva dobijenog biopsijom. Kada se jednom dijagnostikuje, terapija se najčešće sastoji od hirurške operacije, hemoterapije i zračenja.
Naučnici su tragove ove bolesti pronašli čak i na rebrima neandertalca. [tweetherder]Danas se rak navodi kao uzrok smrti za oko 7,6 miliona ljudi[/tweetherder] na godišnjem nivou u svetu, a njegova učestalost je u stalnom porastu.
9. Kuga
Kuga je teška zarazna bolest koju uzokuje bakterija Yersinia pestis. Krivac i primarni vektor za njen prenos je buva koja izaziva epidemije primarno među glodarima, ali i među ljudima. Postoji nekoliko oblika bolesti: bubonski, pneumatični i tzv. „oblik male kuge”.
Simptomi bubonske kuge obično se javljaju 2-5 dana nakon izloženosti bakteriji. Simptomi počinju naglo sa jakom groznicom i povišenom temperaturom do 41° C. Otkucaji srca postaju ubrzani i slabi, a krvni pritisak pada. S povišenom temperaturom pojavljuju se otečeni limfni čvorovi (buboni). Osoba postaje nemirna, bunca, zbunjena je i dezorijentisana. Jetra i slezina mogu znatno oteći pa se lako mogu napipati prilikom fizikalnog pregleda.
Pneumonična kuga je infekcija pluća. Simptomi su visoka temperatura, goznica, brzi srčani otkucaji i jaka glavobolja. U roku od 24 sata razvija se i jak kašalj. Većina nelečenih ljudi umire dva dana nakon pojave prvih simptoma.
„Mala kuga” je blagi oblik kuge koji se obično pojavi samo u geografskom području u kojem je bolest nadmoćna (endemska). Simptomi kao što su otečeni limfni čvorovi, povišena temperatura, glavobolja i iscrpljenost iščezavaju za nedelju dana.
Jednu od najvećih pandemija koje su zahvatile čovečanstvo izazvala je kuga – poznata i kao crna smrt. Najpoznatija je po srednjovekovnoj epidemiji tokom koje je ubila više od 75 miliona ljudi.
10. Španski grip
Nakon završetka Prvog svetskog rata, u martu 1918. izbila je do sada najsmrtonosnija epidemija u istoriji čovečanstva – Španska groznica (grip). Grip, uprkos imenu, nema mnogo veze sa Španijom, nego je posledica vojno-političkih cenzura tog vremena.
U dve godine, koliko je trajala, groznica je zahvatila sve kontinente, zarazila je skoro polovinu tadašnje svetske populacije (procene idu do jedne milijarde zaraženih), a sahranila je preko 50 miliona ljudi (procene idu i do 100 miliona). Dakle, bar duplo više od Svetskih ratova. Netipično, groznica je najveću smrtnost imala kod najotpornije populacije (omladina), a ne kod dece i staraca.
U kratkom periodu između 1918. i 1919. godine od ove bolesti umrlo je od 50 do 60 miliona ljudi, što znači da je španski grip odneo više žrtava od Prvog svetskog rata.